De geschiedenis van Scharmer, kerk, kerkhof, borgen en buitenplaatsen
Scharmer, Gronings: Schaarmer, is een dorp in de gemeenten Midden-Groningen en Groningen.
Het dorp ligt tussen Harkstede en Kolham op de zandrug waarop vrijwel alle dorpen van de landstreek Duurswold liggen. De naam Scharmer is waarschijnlijk een verbastering van Skiramere (schier meer), wat helder water betekent. Dat verwijst naar de waterrijke omgeving. Scharmer en omstreken heeft tot de laagste delen van Duurswold behoord. Bij de Kerstvloed van 1717 zijn in Scharmer 25 huizen vernield, hoewel er nauwelijks huizen in het laaggelegen buitengebied hebben gestaan.
Het dorp behoort vanouds tot de landstreek Duurswold en heeft in het verleden een eigen kerk gehad. De kerk wordt afgebroken, maar het oude kerkhof is bewaard gebleven. Bij de kerk heeft het klooster Sancta Helena Regina gestaan, behorend tot de orde van de Kruisheren, dat echter in 1595, na de Reductie van Groningen is afgebroken.
Bij Scharmer hebben een borg en enkele veenborgen gestaan; het Huis te Scharmer, Nijenhof, Rozenburg, Ballingaheerd, Overveen en Tilburg.
De naam Scharmer herinnert ook aan de waterrijkdom van deze laag gelegen streken. De oude vorm Skiramere wil zo veel zeggen als schier meer, helder water. De naam van Scharmer wordt voor het eerst aangetroffen in 1231, bij gelegenheid dat de abdij van Wittewierum het patronaatsrecht verkrijgt over de kerk. In 1267 en 1271 komen we te Scharmer de naam 'Snelgerus de Skiramere' tegen en in 1295 de namen 'Aylwardus' en 'Eyso Snelgra'. Het moeten aanzienlijke lieden zijn geweest, want zij komen o.a. voor als rechters en als aanvoerders in de oorlogen van die tijd.
Als je op met je muis op een foto gaat staan en er een handje verschijnt, klik dan op de foto voor een schermgrote vergroting.
Deze wordt in een nieuw venster/tabblad geopend. Klik nogmaals en de foto/afbeelding wordt nog verder vergroot.
Klik op het kruisje rechts in het tabblad om te sluiten.
Ansichtkaart Hoofdweg Scharmer. 'Groeten uit Scharmer', dorpsgezicht, 1910-1915. Vervaardiger S. van der Zijl. Uitgever wed. Rozema. Bron: RHC GA, Groninger Archieven, Beeldbank Groningen. Klik op de foto voor een vergroting, klik nogmaals om de foto/afbeelding nog groter te maken.
Het eerste teken van menselijke bewoning is een stenen hamer, daterend van ver voor onze jaartelling. De nieuwe kerk van Scharmer wordt in 1296 gevestigd op zand. De oude kerk heeft op veengrond in het moeras gestaan.
Noordzijde van de kerk te Scharmer met pastorie, school en onderwijzerswoning, kort voor de afbraak in 1824 (Anton Koster, 1824)). Gemaakt in opdracht van Theunis Haakma Tresling van de veenborg Overveen te Scharmer. Bron: Collectie Groninger Museum. Licentie: Publieke domein. Klik op de foto voor een vergroting, klik nogmaals om de foto/afbeelding nog groter te maken.
Rond 1824 is de kerk afgebroken en sindsdien is Scharmer geen kerkdorp meer. Men wordt dan geacht naar de Hoge Kerk te gaan in het 'tweelingdorp' Harkstede. Voordat de kerk wordt afgebroken, laat mr. Theunis Haakma Tresling, notaris te Scharmer, enkele afbeeldingen van de kerk vervaardigen door de Groninger schilder Jan Ensing. Deze zijn in het bezit van het Groninger Museum. Volgens de kronieken is het godshuis toegewijd aan de heilige Helena, de moeder van de eerste christen-keizer van Rome, Constantijn de Grote. Het klooster der Kruisbroeders dat bij de kerk heeft gestaan, wordt 'Het Huis des Lichts' genoemd. Het is rond 1595 afgebroken.
Ansichtkaart Dorpsgezicht Scharmer met ophaalbrug uit 1939. Bron: RHC GA, Groninger Archieven, Beeldbank Groningen. Klik op de foto voor een vergroting, klik nogmaals om de foto/afbeelding nog groter te maken.
Nabij het dorp heeft ook nog een borg gestaan. In de 15e eeuw woont op dit 'Huis te Scharmer' het geslacht Rengers. In de 16e en 17e eeuw wordt de borg bewoond door de familie Clant. In Scharmer heeft men destijds aardige buitenverblijven, gebouwd zoals 'Rozenburg', 'Tilburg', 'Werk en Rust' en 'Overveen', maar deze zijn in de loop der jaren verdwenen. 'Werk en Rust' is in 1828 pastorie van de hervormde gemeente Scharmer-Harkstede geworden. Sinds 1960 staat in Harkstede een nieuwe pastorie. Van de veenborg 'Overveen' is bekend, dat deze in 1807 wordt bewoond door notaris Theunis Haakma Tresling. Deze borg is in 1888 afgebroken. Dokter Fockens laat hier in latere jaren de villa 'Overveen' bouwen. Volgens een bepaling in een oude akte zal de naam Overveen gehandhaafd blijven, zolang deze villa wordt bewoond.
Hoofdweg 7 te Scharmer. Foto: A.J. van der Wal, sept. 1970, Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed. Klik op de foto voor een vergroting, klik nogmaals om de foto/afbeelding nog groter te maken.
Hoofdweg 7 te Scharmer; voor en rechter zijgevel woonhuis. Foto: Paul van Galen, 1976, Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed. Klik op de foto voor een vergroting, klik nogmaals om de foto/afbeelding nog groter te maken.
In de nabijheid van het dorp Scharmer stroomt, in noordoostelijke richting, de Scharmer Ae, in vroeger tijden vaak bevaren door tjalkschepen, die turf vervoeren naar Hamburg en andere plaatsen. Alleen vanaf de voormalige aardappelmeelfabriek 'De Woudbloem' is de Scharmer Ae nog te bevaren.
De verdwenen Coöperatieve aardappelmeelfabriek 'Woudbloem'. Vervaardiger W.E. Pastoor, 1910-1915. De fabriek is gesticht in 1904 en heeft gelegen tussen de Scharmer- en de Slochter Ae. Zie K. ter Laan, Groninger Encyclopedie, 1954-1955. Toeg.nr. 1769, nr. 2635, blz. 921. Bron: RHC GA, Groninger Archieven, Beeldbank Groningen. Klik op de foto voor een vergroting, klik nogmaals om de foto/afbeelding nog groter te maken.
Borgen en buitenplaatsen
Buitenplaats Huis te TilburgIn 1771 wordt het huis bewoond door een meier. J.H. Schutter en verhuurt de buitenplaats met tuinen, hoven, lanen en daarbij behorende landerijen in 1827.
Pieter van Arnhem (1798-1867), kantoorbediende en koopman, koopt op donderdag 2 september 1841 de buitenplaats met het daar bijbehorende
'Regt van vrije Jagt, Tuin, Singels, Lanen, Vijvers en eenige daarachter liggende stukken Groenland, staande en gelegen te Scharmer, alles te zamen groot veertien Bunders een en negentig Roeden',
voor 3.950 gulden. Verkopers zijn de nabestaanden van Jan Pompejus Schutter en Anna Abrahams Burger.
Na het overlijden van Pieter van Arnhem in 1867 komt de buitenplaats in bezit van zijn zoon Udo Hendrik Ringels van Arnhem. Hij is een avontuurlijke en levenslustige man. Op de borg 'Tilburg' organiseert hij met zijn vrienden grote feesten en jachtpartijen. Zijn begrafenis, op 7 januari 1889, baart veel opzien. Het stoffelijk overschot wordt in jagerskostuum gestoken, waarna de kist, met het geweer en de bepluimde jagershoed er boven op, op een boerenwagen wordt geplaatst. Aan elk van de vier hoeken van die wagen hangt een dode haas, precies zoals het in het testament bepaald is. De pachters trekken de wagen naar het familiegraf op de begraafplaats te Scharmer.
Udo Hendrik Ringels is getrouwd geweest met Gezina Warmolts. Zij woont tot haar overlijden in 1923 op de buitenplaats. Ze is nogal ijdel uitgevallen. Ze voelt zich altijd zeer gestreeld als kinderen haar met een zeker ontzag vragen: 'Majesteit, mogen wij in uw bossen?' Mevrouw knikt dan en geeft genadig tot antwoord: 'Zeker, kinderen, zeker'. Ook hoopt ze altijd, dat haar dochter Sibendiena Maria, die naar Amerika is vertrokken, ooit nog eens terug zal keren. Ze zit soms de hele dag op het bordes van de borg te kijken. Zo nu en dan stuurt ze de juffrouw van de huishouding de oprijlaan af ter verkenning. Enkele maanden voor haar moeders dood is Sibendiena inderdaad tijdelijk teruggekeerd.
Op 30 november 1925 wordt de buitenplaats verkocht, waarna het is afgebroken. Het aangrenzende bos, bekend als het 'Arnhem's Bos', grenst aan de oostkant van de Vrouwenlaan. Ook dit bos is gerooid.
Bewoners
ca 1827 J.H. Schutter
- 1841 erven van Jan Pompejus Schutter x Anna Abrahams Burger
1841 - 1867 Pieter van Arnhem x Udonia Hendrika Jacoba Hoeksema
1867 - 1889 Udo Hendrik Ringels van Arnhem x Gezina Warmolts
1889 - 1923 Gezina Warmolts
Buitenplaats Rozenborg
De buitenplaats is, volgens Van de Aa, vernieuwd door Arnold Sicco Werumeus, die tegelijkertijd het bos in 1771/1772 laat aanleggen. Van Arnold Sicco is het huis overgegaan op zijn broer Hemmo Arnold, die op 12 mei 1782 is overleden in Groningen. Hij is getrouwd met Margaretha Terwen, die een halfzuster is van Georg Hendrik Willem Brockes, een zoon van een Hamburger scheepskapitein.
Na het overlijden van Hemmo Arnold Werumeus bieden zijn erfgenamen de buitenplaats te koop aan
'met grachten, hoven en plantages ruim 20 deimten groot, met daarbij gelegen landerijen en baggelvenen ruim 300 deimten groot en nog ongeveer 90 deimten hooiland in verscheidene stukken'.
De familie Brockes wordt daarna eigenaar van de buitenplaats. George Brockes (1759-1798) trouwt te Scharmer in 1791 met Gerarda Kok, terwijl in 1795 H.W. Muis kennis geeft op 'den huize Rosenburg te Scharmer', dat haar man overste Joachim Willem Brockes in zijn 76e jaar op 4 februari is overleden. Henrietta Wilhelmina Muys is op 6 oktober 1798 onder curatele gesteld. De bovengenoemde Gerarda Kok hertrouwt met generaal Bruce, militiecommissaris in de provincie Groningen. Op Rozenburg is zij 28 november 1826 gestorven.
Van haar drie kinderen bij haar eerste man wordt Bartold Henri in 1813 opgeroepen als 'garde d' honneur'. In 1827 komt hij voor als landbezitter te Scharmer. De jongste dochter Pauline Anne Hermine trouwt met Petrus Everhardus Pruissen, arts te Zuidlaren. Deze is in 1847 eigenaar van Rozenburg, dat dan al volgens Van der Aa gesloopt is.
Bewoners
- Arnold Sicco Werumeus
- Hemmo Arnold Werumeus x Margaretha Terwen
- George Brockes x Gerarda Kok
- Henrietta Wilhelmina Muys
1847 - Petrus Everhardus Pruissen
Veenborg Overveen
In 1807 wordt de veenborg bewoond door notaris Theunis Haakma Tresling. Van de Aa noemt het in 1846 een voormalige buiten, maar in 1888 wordt het verkocht ten verzoeke van mevrouw wed. mr. J.H. van Royen. De borg is in 1888 afgebroken.
Dokter Fockens laat hier in latere jaren de villa 'Overveen' bouwen. Volgens een bepaling in een oude akte zal de naam 'Overveen' gehandhaafd blijven, zolang deze villa wordt bewoond.
Bewoners
1807 - Theunis Haakma Tresling
- 1888 J.H. van Royen
- familie Fockens
Buitenplaats Werk en Lust
De buitenplaats heeft ten zuiden van de veenborg Overveen gelegen . In 1828 is deze buitenplaats in gebruik genomen als pastorie van de hervormde gemeente Scharmer-Harkstede. In 1954 is het door de kerk verkocht aan een particulier.
Buitenplaats Ballinga
In 1805 en 1807 vindt verkoop van de buitenplaats plaats met hoven en diep liggend bagger achter het buitengoed. Deze buitenplaats is geheel verdwenen.
Borg Nijenhof
Nijenhoff in Scharmer wordt in 1614 genoemd als eigendom van Assuerus Clant, jonker en hoofdeling. In 1722 en 1724 wordt Philip Rudolf Jarges genoemd als jonker en hoofdeling op de Nijenhoff. Van de Nijenhoff is echter geen beschrijving bekend. Formsma e.a. (1987, 350) opperen dat het huis ten zuiden van de boerderij Nijenhof gelegen kan hebben. Nijenhof heeft niet aan de Scharmer Ae gelegen, maar aan de Borgweg. Staat op oude kaarten als Clantenborg. is ook Tilborg genoemd.
Graven van de bewoners van borgen en buitenplaatsen
Van de bewoners van borg en buitenplaatsen die in de kerk begraven zullen zijn, zijn helaas geen grafzerken op het kerkhof meer aanwezig.
Zij zullen dus waarschijnlijk niet meer herbegraven zijn.
Een oude borgplaats te Scharmer wordt weer tot leven gewekt.
Klik op [ ] om beeldvullend te maken.
Zuidzijde van de kerk te Scharmer met pastorie, school en onderwijzerswoning, kort voor de afbraak in 1824 (Anton Koster, 1824)). Gemaakt in opdracht van Theunis Haakma Tresling van de veenborg Overveen te Scharmer.Bron: Collectie Groninger Museum. Licentie: Publieke domein. Klik op de foto voor een vergroting, klik nogmaals om de foto/afbeelding nog groter te maken.
Toegangshek naar het kerkhof, met links een omgezaagde monumentale boom. Foto: (c)Jur Kuipers, april 2023.
Kerk en kerkhof met monumentale grafmonumenten
Het kerkhof ligt aan de Hoofdweg nr. 98 te Scharmer. Dit kerkhof herbergt bijzondere sporen die veel zeggen over de geschiedenis van het dorp Scharmer. Bij de Hoofdweg zit een rare bocht in de weg. Dit komt, omdat Scharmer, Harkstede en Lageland onder de zeespiegel liggen. Vroeger, voordat er dijken en verharde wegen er zijn geweest, lopen de dorpen regelmatig onder water en kun je bij nat weer alleen lopen over de Hoofdweg, die hoger ligt dan het land ernaast. In deze bocht heeft de weg op het hoogste punt gelegen. Als je bij de ingang van het kerkhof staat en in de richting van het kerkhof kijkt zie je de hoge bult waarop nu grafmonumenten staan en liggen. Op deze bult heeft de Scharmer kerk gestaan.
Kerken zijn in lage gebieden altijd gebouwd op het hoogste punt van het dorp. De eerste Scharmer kerk is in laag moerassig veengebied gebouwd en is vrij zeker van hout geweest. In 1296 wordt deze houten kerk afgebroken. Na 1296 wordt er een nieuwe kerk gebouwd van steen gebouwd. Tijdens het graven van de fundamenten van de nieuwe kerk heeft men veel lijken gevonden die in kisten in het veen rondom de houten kerk zijn begraven. In 1824 is deze kerk erg bouwvallig geworden en is ook deze afgebroken. Sindsdien gaan de mensen uit Scharmer naar de kerk in Harkstede.
Twee graftrommels op het kerkhof van Scharmer. Foto: (c)Jur Kuipers, april 2023.
Vlak voor de afbraak heeft de toenmalige notaris Tresling, die ook in het kerkbestuur zit, twee mooie tekeningen laten maken. Deze notaris Tresling ligt op het hoogste punt van het kerkhof begraven samen met zijn vrouw en zijn familie. Hun grafmonumenten vallen onder monumentenzorg. Voor de tijd dat de kerk is afgebroken worden belangrijke mensen in de kerk begraven. Het oudste en meest bijzondere grafmonument is van Atke van Douma die in 1605 is overleden en in de kerk is begraven. Het begraven in de kerk wordt later door de regering verboden en als de Scharmer kerk wordt afgebroken wordt Atke van Douma buiten tussen de graven van de Treslings begraven. Omdat haar grafmonument meer dan 400 jaar oud is zijn de letters en het beeldhouwwerk wat versleten. De doodskist en het opgebaarde lichaam hierop zijn nog wel duidelijk te herkennen. Direct achter het grafmonument van Atke van Douma ligt het prachtige grafmonument van Tammo Oomkens, dominee in Scharmer en zijn vrouw Anna Jacomina Basse, overleden op 3 april 1731. Ook dit monument moet gezien het jaartal, eerst wel in de kerk gelegen hebben.
Vlak buiten de achterste heg van het kerkhof heeft van 1489 tot 1596 een klooster van de Orde van de Kruisheren gestaan. Bij het uitgraven van het water van de Borgmeren zijn een waterput en een zonnewijzer gevonden die beide tot het klooster moeten hebben behoord. In het Groninger Museum wordt nog een zegel van het Kruisherenklooster bewaard. Het klooster is gewijd aan de Heilige Helena, de moeder van Constantijn de Grote, waarvan gezegd wordt dat ze het kruis van Jezus gevonden zou hebben op haar reis naar het Heilige Land. Scharmer is destijds een belangrijk dorp geweest. Ruim 100 jaar geleden heeft Scharmer meer inwoners dan Harkstede!
Panoramafoto van het kerkhof. Als je goed kijkt zie je dat de haag naar rechts omhoog loopt naar de plek waar de kerk heeft gestaan.
Foto: (c) Jur Kuipers, april 2023. Klik op de foto voor een vergroting, klik nogmaals om de foto/afbeelding nog groter te maken.
Graven en grafsymbolen
Grafzerk van Mr. Joan Diderik Tresling
Op het Scharmer kerkhof komen veel grafsymbolen voor. Op de foto zien we de grafzerk van de eerder genoemde Mr. Joan Diderik Tresling versierd met diverse grafsymbolieken. Bovenin de grafzerk is het symbool van een ouroboros. Een ouroboros is een slang of een draak die zichzelf in zijn staart bijt en op die manier een eeuwige cirkel vormt. In de cirkel die de ouroboros vormt staat bij Joan Diderik Tresling vermeld:
Hier rust Mr. Joan Diderik Tresling geb. 17 sept. 1799, Gest. 29 maart 1877; Sinds ….. 1846 weduwn. van Anna Sophia Wichers; Van 1824-1866 notaris te Scharmer.
De ouroboros is omgeven door vier vlinders. De vlinder is het symbool van de onsterfelijke ziel. De cyclus rups, pop, vlinder staat symbool voor de drie stadia die de menselijke ziel doorloopt zijnde: het leven, de dood en de wederopstanding. Ook staat de vlinder symbool voor de kortstondigheid van het leven vanwege zijn teerheid en korte levensduur. Er staat een gevleugelde zandloper op afgebeeld. De zandloper geeft de tijdelijkheid aan van het leven. Bij deze zerk zijn de vleugels, die de tijdelijkheid nog versterken, van een vleermuis en een duif. De duif staat voor het goede (de dag) en de vleermuis voor het kwade (de nacht). Ook is er een symbool in uitgehouwen van een zeis. De zeis snijdt het leven af. Geheel rechts op de zerk wordt de vergankelijkheid uitgebeeld door een doodskop. Deze doodskop is het symbool van de kortstondigheid van het aardse leven. Onder deze symbolen staat de volgende tekst:
Een vriend van het volk, en steun der kerk, in den geest van Math. 5 vs 8. Laat ons leven als hij; om zoo herdacht te worden als hij, door zijne dankbare kinderen
De middelste zerk is die van Mr. Joan Diderik Tresling (1799-1877). Foto: (c)Jur Kuipers, april 2023.
Klik op de foto voor een vergroting, klik nogmaals om de foto/afbeelding nog groter te maken.
ANNO 1605, DEN 16 MAY, IS DE EDELE DOEGENTRICKE JUFFROW ATKE VAN DOWMA ANDERS KLANTS, TOE SCHARMER UNDE BEIDE HERKSTEDEN FROW, IN DEN HEREN GERUST
CORPUS ERAM QUONDAM, NONC SUM SINE CORPORE PULVIS / PULVIS AT HIC TANDEM DENUO CORPUS ERIT / VIVAM
Vrouw van Egbert Clant
Beeldhouwwerk: Een op een rustbank liggende man met puntbaard. N.B. Vrouw van Egbert Clant. Zie: GHB, 1909, blz. 113. GDW, blz. 598, nr. [3301].
Nicolaus Clant
Nicolaus Clant, verbi divini minister in Uthusen anno 1596, den 15 november
N.B. Niet meer aanwezig.
Vermeld: CVHH, blz. 64a.GDW, blz. 598, nr. [3299].
Edsert Clant
Edsert Clant, gestorven anno 1598, 10 october
N.B. Niet meer aanwezig.
Vermeld: CVHH, blz. 64a. GDW, blz. 598, nr. [3300].
Otto Clant
Otto Clant, ir. und hoeveling, mede schepper van Scharmer, anno 1631, den 27 december gestorven
N.B. Niet meer aanwezig.
Vermeld: CVHH, blz. 64a. GDW, blz. 598, nr. [3303].
Egbert Clant
N.B. Niet meer aanwezig. Vermeld: CVHH, blz. 64a, met toevoeging: "ligt aldaar mede begraven, maar 't jaargetal was versleeten"
Overleden na 5 mei 1629.
Zie: RAG, Archieven hoge justitiekamer, inv. nr. 860, blz. 104. GDW, blz. 598, nr. [3302].
Atke van Dowma Anders Klants
ANNO 1605, DEN 16 MAY, IS DE EDELE DOEGENTRICKE JUFFROW ATKE VAN DOWMA ANDERS KLANTS, TOE SCHARMER UNDE BEIDE HERKSTEDEN FROW, IN DEN HEREN GERUST
Wapen: Gevierendeeld:
I Van Douma;
III Burmania;
III Popma;
IV Sjaerdema.
Helmteken: Van Douma.
CORPUS ERAM QUONDAM, NONC SUM SINE CORPORE PULVIS / PULVIS AT HIC TANDEM DENUO CORPUS ERIT / VIVAM.
Beeldhouwwerk: Een op een rustbank liggende man met puntbaard. N.B. Vrouw van Egbert Clant. Zie: GHB, 1909, blz. 113. GDW, blz. 598, nr. [3301].
Oudste grafmonument van Scharmer. Het oudste en meest bijzondere grafmonument is van Atke van Douma die in 1605 is overleden en in de kerk is begraven. Het begraven in de kerk is later door de regering verboden en als de Scharmer kerk wordt afgebroken wordt Atke van Douma buiten tussen de graven van de Treslings begraven. Omdat haar grafmonument meer dan 400 jaar oud is zijn de letters en het beeldhouwwerk wat versleten. De doodskist en het opgebaarde lichaam hierop zijn nog wel duidelijk te herkennen. Foto: ©Jur Kuipers, april 2023.
Tammo Oomkens (a)
TAMMO OOMKENS, IN ZYN LEVEN V. D. MINISTER TOT SCHARMER, GEBOREN DEN 30 JUNY 1696. TAMMO OOMKENS OBIIT ANNO MDCCLIX, AETATIS LXIII
Wapen: Op een terras een stappende haan.
SYMB. NON SUM UBI SUM ET UBI SUM NONDUM SUM. MYNE TYDEN ZYN IN UWE HANT O HEERE
Ps. 31 vs. 16. GDW, blz. 598, nr. [3304][a]. [3304][b]
Anna Jacomina Basse (b)
ANNA JACOMINA BASSE, ZYN GELIEFDE HUISVROUW, GEBOREN DEN 23 SEP. 1708, LYTZAAMLYK EN GODZALIGLYK ONTSLAPEN IN JESUS CHRISTUS HAAR VERLOSSER EN ZALIGMAKER, OP DEN 3 APRIL 1731
Wapen: Een omgewende, op de achterpoten dansende, gehalsbande beer.
DE DEUGD ZOWEL ALS KONST GING ANNA BASS BEGEEVEN / NIET DOOR ONACHTZAAMHEID, MAAR KORTHEID VAN HAAR LEEVEN / SY WAAR EEN VROUW VOL DEUGD, YVRIG IN AL HAAR WERK / HAAR ZIEL HEEFT 'T HEMELRYK, HET LICHAAM DEZE ZERK / HAAR OUDERS, MAN EN BROERS QUAM Z'IN HAAR ZIEKT' VERSTERKEN / DOOR INNERLYKE TROOST, 'T GELOOF TOOND Z'UIT HAAR WERKEN / SY MINDE DEUGD EN KONST MAAR GODVRUCHT BOVENAL / HAAR GEEST IN 'S HEMELS LUST VERLIET DIT AARSCHE DAL. ANNA MEII CONIUX VITA MINI DULEIOR IPSA IUNGANTUR TUIS OSSIBUS OSSA MEA. DE KLEYNE EN DE GROOTE IS DAER. JOB 3 Vs. 19
GDW, blz. 599, nr. [3304][b].
Tammo Oomkens (c)
DIE BEMINDE EN LIEFLYKE IN HAAR LEVEN ZYN OOK IN HAREN DOOT NIET GESCHEIDEN. 2 SAM. 1 VS. 23. SYMB. UT VIVAM VIVO, VIRTUS POST FUNERA VIVIT. N.B.
Teksten met wapens [a] en [b] op twee naast elkaar liggende zerken, waarover tekst [c] doorloopt van de ene op de andere.
Tammo Oomkens, overleden tussen 2 oktober en 7 november 1759.
Zie: RAG, Archief classis Appingedam, inv. nr. 15. GDW, blz. 599, nr. [3304][c]. [3305]
Hier liggen 6 graven op een rij, waarvan er 3 stuks (a,b en c, zie boven) van Oomkes zijn. De twee voorste zijn van de Treslings. Foto: (c) Jur Kuipers, april 2023.
Klik op de foto voor een vergroting, klik nogmaals om de foto/afbeelding nog groter te maken.
Katharyna Everdyna Vetter
ANNO 1777, DEN 26 JANNUARIUS, IS GERUST KATHARYNA EVERDYNA VETTER, HUISVROUW VAN DEN HEER A. VAN DER LAAN, PREDICANT TE SCHARMER.
Wapen: Een lelie.
Helmteken: een lelie. GDW, blz. 599, nr. [3305].
Op deze foto is duidelijk 'de bult' zichtbaar waar de kerk heeft gestaan. Foto: (c) Jur Kuipers, april 2023. Klik op de foto voor een vergroting, klik nogmaals om de foto/afbeelding nog groter te maken.
Op de voorgrond een stele (staande steen), de rustplaatst van Jan Eppe Kuipers geboren te Scharmer op 10 augustus 1808 overleden in het Academisch Ziekenhuis te Groningen op 30 augustus 1909, echtgenoot van Martje Jan Korringa.Daarachter zien we nog een stele van T.H. Tresling, overleden 2 maart 1834.
Eeuwig zonde. Een monumentale oude boom bij de ingang van het kerkhof is omgezaagd. Deze eeuwenoude boom
met elfenbankjes aan de voet symboliseert hier leven en dood. Ongetwijfeld moeten we ervan uitgaan dat deze ooit zo'n prachtig stukje natuur ziek moet zijn geweest. Er tegenover, aan de andere zijde van de ingang staat ook
nog een monumentale boom. Hoeveel eeuwen lang zouden deze twee bomen hier gestaan hebben? Foto: ©Jur Kuipers, april 2023.
Zegels
Zegelstempel Klooster Sint Helena te Scharmer, vóór 1405.
Randschrift: S : CONVENTUS : ORDIS : SCE : CRUCIS : SCE : I : SCHERMER
Materiaal: brons.
Afmetingen: 83 x 43 mm.
Kleur: bruin.
Vorm: Spitsovaal.
Onbeschadigd [2].
Zegel: Sweer clant tot Scharmer en in de Vierbuiren joncker en hovelinck lieutenant te paarde, 1 augustus 1718
Zegelaar: Sweer clant tot Scharmer en in de Vierbuiren joncker en hovelinck lieutenant te paarde.
Randschrift: S SWEER CLANT
Grootte: 36 mm.
Materiaal: was.
Kleur: rood.
Licht beschadigd.
Hoort bij: Huisarchief de Bredenborg, inv.nr. 164 [3].
Voorwerpen t.b.v. de eredienst
Van de voormalige kerk zijn de avondmaalsschotel en de collecteschaal bewaard gebleven.
Avondmaalsschotel
Wapens:
Rechts: Gedeeld: I een dwarsbalk, vergezeld van drie ruiten, 1 en 2;598 II op een liggende tak een staande haan [Oomkens].
Links: Een door een uit de linkerschildrand komende geklede arm gehouden wijnrank, waaraan drie druivetrossen, bladeren en klauwieren [Blencke].
N.B. Groninger keur 5/X [= 1723/1724]. Omius Oomkens, predikant Wildervank, en Maria Blencke. Zie: GDW, nr. 4150,
Hun zoon Tammo Oomkens, predikant Scharmer 1721-1759, zal schotel hebben geschonken.
Zie: GDW, nr. 3304.a (zie boven bij Oomkes 3304.a). GDW, blz. 597, nr. [3296].
Rechts: Gedeeld: I een tegen de deellijn klimmende omgewende hond; II een schoorsteenhaak.
Links: Gedeeld: I doorsneden: a. een halve adelaar; b. drie rozen; II drie met een kruis beladen penningen. Helmteken: een springende hond.
Latere toevoeging: SCHARMER DIACONIE 1724.
N.B. Sedert 1969 niet meer aanwezig. GDW, blz. 598, nr. [3297]. CollecteschaalDIT BECKEN HEFT VOERERT DE E. CLAES HARMENS SLUTER, BORGER BINNEN GRONINGEN, AELTIEN GERTS ANDERS SLUTER SIN HUSFRUWE. ANNO 1641, DEN 20 MERTSI, VERERT AN DE KERCKE TOT SCERMER
N.B. Koper. GDW, blz. 598, nr. [3298].
Noten:
1 Openmonumentendag.nl
2 RHC GA, Groninger Archieven
3 RHC GA, Groninger Archieven
Bronnen:
- Pathuis/Alma, GDW, Groninger Gedenkwaardigheden
- CVHH,
Afschrift van CVH, iets verkort, vervaardigd voordat daarin alle aanvullingen waren aangebracht, door Diderik Frederik Johan van Halsema, overleden op Rusthoven 24 april 1784. Met aanvullingen door latere handen. RAG Register Feith, handschrift in folio nr. 252
- Pathuis, De Ommelander Borgen en Steenhuizen
- Historisch Archief Midden-Groningen
- Buitenplaatsen in Nederland
- RHC GA, Groninger Archieven
- Openmonumentendag.nl
